De eerste (tussen)rapportage van de onafhankelijke commissie toekomst arbeidsongeschiktheidsstelsel (Octas) is binnen! De commissie is gevraagd om een probleemanalyse van het arbeidsongeschiktheidsstelsel te maken. Daarnaast moet Octas ideeën aandragen voor een stelsel voor langdurige ziekte en arbeidsongeschiktheid dat ook in de toekomst uitvoerbaar, uitlegbaar en betaalbaar is.

De commissie ziet de complexiteit van het stelsel als meest urgente probleem. De verfijnde systematiek van beoordelen, berekenen en verrekenen en de samenloop van op zich al ingewikkelde regelingen is een doolhof zonder richtingaanwijzers geworden. Vereenvoudiging is volgens Octas een “must”, ook als dit pijn gaat doen omdat versimpeling ook betekent dat je minder precies kunt zijn. De kunst is om hier een goede balans in te vinden. Hiervoor gaat de commissie meerdere oplossingsrichtingen onderzoeken. Een tweede knelpunt is dat mensen met een beperking moeilijk aan het werk komen. Het stelsel pakt onevenredig slecht uit voor toch al kwetsbare mensen op de arbeidsmarkt. Zij worden relatief vaak onvoldoende ondersteund bij ziekte, vinden geen of geen duurzaam werk, krijgen geen of een relatief lage uitkering en moeten hun inkomen verkrijgen bij meerdere instanties met elk ingewikkelde regelingen. Speciale aandacht wordt gevraagd voor de jonggehandicapten die soms levenslang afhankelijk blijven van familie en/of ondersteuning vanuit de Participatiewet.

Een zeer bekend knelpunt van ons huidige stelsel is de uitvoeringsproblematiek. Veel partijen zijn verantwoordelijk voor een deel van de uitvoering, zonder dat er voldoende afstemming is. Verder zijn er natuurlijk de achterstanden in beoordelingen die alleen maar lijken toe te nemen. Opmerkelijk is de constatering dat er geen analyse beschikbaar is over waar verzekeringsartsen precies hun tijd aan besteden.

De WIA zelf heeft zijn eigen specifieke knelpunten. Allereerst is er de lastige en zeer theoretische arbeidsongeschiktheidsbepaling op basis van verlies aan verdiencapaciteit. Omdat het een inkomensverzekering is, is een kans op een uitkering groter bij arbeidsongeschikten die een hoger salaris hadden. Is er een recht op uitkering, dan zijn er weer veel variabelen denkbaar, afhankelijk van de mate van arbeidsongeschiktheid, verloop van tijd en inkomen dat naast de uitkering wordt verdiend en het (soms onredelijk berekende) dagloon. Verder vraagt de commissie aandacht voor het lastig te hanteren en moeilijk uit te leggen criterium van ‘duurzaamheid’ voor de IVA. Een ander knelpunt is de samenloop in uitkeringen zoals de WGA met een toeslaguitkering of een uitkering vanuit een Wajongregeling. De WIA kent in principe een activerend karakter maar in de praktijk werkt dit niet goed genoeg. Met uitzondering van de mensen die bij de eigen werkgever re-integreren, gaat maar een kleine groep weer aan het werk. Daarnaast is het activerende karakter voor het grootste deel van de WGA’ers niet van toepassing; 71% van de WGA’ers is volledig arbeidsongeschikt. Een ander knelpunt dat uiteraard is geconstateerd, is het grote aantal 35-minners die geen WIA-uitkering krijgen en waarvan minder dan de helft een baan weet te vinden.

Octas signaleert problemen voor met name kleine en middelgrote werkgevers bij de re-integratieverplichtingen voorafgaand aan de WIA. Bij de WIA zelf speelt de duale financiering een knellende rol. Vooral grote werkgevers profiteren van eigenrisicodragerschap. Daarnaast zorgt de financiering ervoor dat er veel vraag is naar herbeoordeling van WGA-gerechtigde werknemers.

De commissie vindt ook iets van de voorgestelde verplichte aov. De huidige contouren van het voorstel lijken niet bij te dragen aan een vereenvoudiging van het stelsel en we verwachten dat de belasting van UWV voor de uitvoering nog verder zal toenemen. De commissie is kritisch of dit kabinetsvoornemen bijdraagt aan uitvoerbaarheid, uitlegbaarheid en betaalbaarheid van het stelsel.

De problemen en knelpunten van ons stelsel zijn wederom in kaart gebracht. De commissie zal zich in de aankomende periode bezig houden met het tweede deel van de opdracht. Hierin staat de vraag centraal hoe invulling kan worden gegeven aan een stelsel voor langdurige ziekte en arbeidsongeschiktheid, dat ook in de toekomst uitvoerbaar, uitlegbaar en betaalbaar is. Het eindrapport waarin oplossingsrichtingen worden geschetst, zal naar verwachting begin 2024 worden gepubliceerd.