Het gaat niet goed met onze uitvoeringsinstellingen de Belastingdienst, UWV, SVB en DUO. Op wat incidenten na is de dienstverlening nog steeds goed, maar de rek is er wel volledig uit. Het kabinet zet daarom in op onder andere het verminderen van de continuïteitsrisico’s en het verbeteren van dienstverlening. De eerste stap daartoe is een analyse maken van de knelpunten en de oorzaken ervan. Die analyse is nu afgerond en schetst een zorgwekkend beeld.

Het kabinet constateert, samen met de uitvoeringsorganisaties, dat de continuïteit in het verlenen van de juiste dienstverlening van de overheid onder druk staat. Het kabinet is daar samen met het hele parlement ook schuldig aan. Neem bijvoorbeeld de totstandkoming van nieuwe wetgeving. Dat begint meestal met het regeerakkoord, dat een politiek compromis is waarbij de uitvoerbaarheid niet voorop staat. Als een uitvoeringsinstelling zoals UWV aangeeft dat een wetsvoorstel onder voorwaarden uitvoerbaar is, dan wordt eigenlijk alleen het woord ‘uitvoerbaar’ serieus genomen en moeten de wijzigingen zo snel mogelijk worden geïmplementeerd. Vervolgens worden wetsvoorstellen vaak aangepast op wensen van de Tweede Kamer om te zorgen voor een meerderheid.

Een ander voorbeeld is de aanpak van fraude. De politiek eist eerst vlotte betaling van bijvoorbeeld uitkeringen. Daar worden de werkprocessen van de uitvoeringsinstelling dan op ingericht. Naar aanleiding van fraude vindt vervolgens een overreactie plaats en moet er vol ingezet worden op handhaving. Dit zigzag patroon tussen dienstverlening en handhaving is schadelijk voor burgers en ook voor de uitvoering onwenselijk. Druk vanuit politiek en beleid leidt tot fouten in de uitvoering. De disproportionele en generaliserende uitvergroting ervan in media en parlement heeft grote impact op de mensen in de organisatie, die in algemene zin dag in dag uit goed werk leveren.

Er komt, naast de genoemde druk van politiek en media veel op uitvoeringsorganisaties af. Burgers, bedrijven en instellingen verlangen begrijpelijke regels, digitale dienstverlening en waar nodig maatwerk. De politiek verwacht betere dienstverlening en wil nieuw beleid zo snel mogelijk gerealiseerd zien in veelal al complexe systemen. Het moet allemaal wel rechtmatig, er moet goed worden gehandhaafd en snel betaald en alles binnen het budget. Gegevens moeten meervoudig worden gebruikt. Aan de waarborging van privacy en beveiliging worden steeds nieuwe eisen gesteld, zonder dat daar extra budget voor beschikbaar komt. Sterker; bezuinigingen worden ingepast zonder taakvermindering

De besturing van de uitvoeringsinstellingen richt zich vrij eenzijdig op budget, rechtmatigheid, doelmatigheid en tijdige implementatie van nieuw beleid. Er is minder aandacht voor de kwaliteit en continuïteit van de dienstverlening, het delen van keuzen bij risicogerichte handhaving, innovatie en de lange termijn. Jaren van bezuinigen en afslanken hebben geleid tot standaardiseren en automatiseren van werkprocessen. De aansturing van mensen is jaren gericht geweest op efficiency.

Wat minder aandacht krijgt en zorgelijk is, is dat sluipenderwijs achterstallig onderhoud in ICT-systemen leidt tot risico’s voor continuïteit van de dienstverlening en tot het niet (tijdig) kunnen inpassen van nieuw beleid. Nieuw beleid heeft al vele jaren de prioriteit, maar het sluipende verouderingsproces keert zich op onderdelen inmiddels tegen de mogelijkheid beleid nog in te voeren. De digitale grondplaat van de Nederlandse overheid is door haar historische gegroeide grote diversiteit aan hardware, software, gegevensdefinities, gebruikersinterfaces, etc. toe aan groot onderhoud en stapsgewijze vernieuwing.

Minister Koolmees heeft de analyse, die verzorgd is door de Algemene Bestuursdienst, gestuurd naar de Tweede Kamer. Voor de zomer komt hij met concrete handelingsperspectieven voor verbetering van de dienstverlening, wendbaarheid en toekomstbestendigheid die zijn in te zetten voor de korte en langere termijn. Voor die tijd zal er naar verwachting nog een debat worden gehouden over de probleemanalyse. De volledige analyse van de Algemene Bestuursdienst leest u hier.